Over Boeddhisme – Welke soorten meditatie zijn er?

In mijn vorige artikel ben ik uitgebreid ingegaan op mindfulness meditatie. Een meditatietechniek die zijn oorsprong vond in het Boeddhisme. De bedenker van mindfulness therapie, Jon Kabat-Zinn, beschreef mindfulness therapie als volgt: “relatively intensive training in Buddhist meditation without the Buddhism” ¹.
Omdat blijkt dat mindfulness zeer effectief is op zoveel fronten, was ik nieuwsgierig geworden naar ‘the Buddhism’ achter mindfulness.
In dit artikel gaan we daarom dieper in op de verschillende soorten meditatie die wereldwijd toegepast en onderzocht worden.

Het begin

Sinds de Boeddha ongeveer 2500 jaar geleden leefde, is het Boeddhisme verspreid over de hele wereld; van India, naar China, Korea, Japan, Zuidoost-Azië en het Westen. Ondertussen zijn er vele Boeddhistische stromingen ontstaan. Sommige stromingen zijn gericht op het kloosterleven, anderen op het dagelijks leven van Jan en alleman. Verschillende stromingen hebben hun eigen rituelen en soorten meditatie.

De verschillen tussen die stromingen ontstonden, omdat vroeger vele gemeenschappen apart van elkaar leefden. Boeddhistische leerstellingen fuseerden dus met lokale gebruiken. Kijkend naar de kaart lijkt dat wel logisch.

En dit was de intentie van de Boeddha. Er was niet één juiste, orthodoxe, leerwijze, maar zijn lessen moesten op verschillende momenten aan verschillende mensen hulp kunnen bieden.
Dit zorgde echter ook voor verwarring. De één leek de ander soms tegen te spreken, maar toch was het allemaal Boeddhisme. Voor ons is dit soms lastig te begrijpen. Er is immers toch één Boeddhisme?

De Slang en het vlot

De Boeddha legde uit dat zijn leerstellingen goed aangeleerd moesten worden, maar ook moesten worden losgelaten wanneer dat nodig was.
Op verschillende momenten is het één niet relevant, maar het ander wel en vice versa.
Ingewikkeld…Hij daarom gaf wat verhelderende voorbeelden:
1. Boeddhisme is als het verjagen van slangen, het kan je helpen slangen op te pakken en te verplaatsen, echter als je niet goed oplet, kan je gebeten worden.
2. Anderszins is Boeddhisme als een vlot, het kan je helpen water over te steken, maar eenmaal aan de overkant laat je het vlot liggen.

Zo legde hij uit, dat verschillen kunnen bestaan, omdat niet iedereen moet dealen met dezelfde slang of hetzelfde vlot moet bouwen ². Dat er verschillende soorten meditatie zijn, geeft dus helemaal niet.

Twee zijpaden

Toch lijkt dit antwoord niet geheel bevredigend te zijn. Hoe kan je nou weten uit welke soorten meditatie je moet kiezen?

Na zijn verlichting, hield de Boeddha zijn eerste preek. Hij verkondigde dat iedereen tijdens het leven wordt getroffen door lijden, niemand ontkomt hieraan. Gelukkig is er een manier dit te overwinnen. Met behulp van het achtvoudig pad kan ieder mens zijn/haar lijden transformeren. In een ander artikel zal ik dieper ingaan op het achtvoudig pad. Ik noem het nu, omdat ik twee zijpaden (see what I did there) van het achtvoudig pad wil uitlichten.

Het eerste zijpad is het ontwikkelen van een bewustzijn van lichaam en geest (mindfulness).
Het tweede zijpad is het ontwikkelen van een geestelijke geconcentreerde meditatieve oefening (concentration).

Deze twee zijpaden van het achtvoudig pad kan iedere Boeddhist gebruiken om het leven te verbeteren.

Huidige indeling

We kennen allemaal wel het beeld van de mediterende monnik…toch?
Zoals de Boeddha tijdens zijn eerste preek twee manieren van meditatie noemde (mindfulness en concentration), worden de soorten meditatie vandaag ook nog op deze manier ingedeeld.

Dr. Andrew Weaver publiceerde samen met zijn onderzoeksteam een artikel waarin hij alle studies over Boeddhisme en gezondheid van 1980 tot 2003 besprak ³.
Ook Weaver maakte deze indeling: mindfulness en concentration.

Over mindfulness schrijft hij dat het een observatie van iemands mentale functioneren en omgeving is. Hij beschrijft dat oprechte beoefening van mindfulness kan leiden naar een punt van heldere bewustwording en inzicht, waarin de essentie van het leven gevoeld kan worden (nirvana).

Over concentration schrijft hij dat het een meditatie is waarbij de beoefenaar zich focust op een (mentaal) object, zoals een mantra of ademhaling, zo lang als hij wilt. Wanneer een beoefenaar dit met toewijding doet, kan een staat van opperste concentratie bereikt worden, los van gedachten, afleiding of doel (samadhi).

Binnen deze twee hoofdcategorieën bestaan enkele bekende stromingen, zoals Zen meditatie, Tibetaanse meditatie, Vipassana meditatie, Shikantaza mindfulness en chanting.
In andere artikelen zal ik verder ingaan op deze stromingen.

Bewijsvoering en keuzes

Al deze soorten meditatie hebben volgens Weaver meetbare effecten opgeleverd op verschillende manieren. Bij Tibetaanse monniken in meditatie lijkt communicatie tussen de hersenhelften te veranderen. Bij Zen monniken werd een betere immuunrespons gemeten via CD4 toename. En niet te vergeten de legio aan studies die positieve psychologische effecten zagen!

Zoals ik eerder schreef, lijkt het erop dat niet één methode de beste is, maar dat de vele vormen van meditatie elkaar kunnen aanvullen. Voor ieder die op zoek is en wilt leren, wat wils.

Referenties

¹ Kabat-Zinn J: Some reflections on the origins of MBSR, skillful means, and the trouble with maps. Contemp Buddh 2011, 12:281-306 http://dx.doi.org/10.1080/14639947.2011.564844.

² Alagaddupama Sutta: The Water-Snake Simile” (MN 22), translated from the Pali by Thanissaro Bhikkhu. Access to Insight (BCBS Edition), 17 December 2013, http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.022.than.html .

³ Andrew J. Weaver MTh, PhD, Adam Vane MA & Kevin J. Flannelly PhD (2008) A Review of Research on Buddhism and Health: 1980–2003, Journal of Health Care Chaplaincy, 14:2, 118-132, DOI: 10.1080/08854720802129075