Waar komt Yoga vandaan?

Inmiddels is Yoga niet meer weg te denken uit ons straatbeeld. In iedere grote stad zijn er tientallen Yoga studio’s. Overal kan je meditatieve yoga-posities of juist sportieve yoga-posities oefenen. In sommige studio’s wordt daarbij zelfs de temperatuur omhoog gegooid. Er zijn dan ook talloze gezondheidsvoordelen van Yoga vastgesteld! Dat Yoga uit India komt, dat is bij de meesten wel bekend. Maar hoe is Yoga eigenlijk ontstaan in India?
Om daar antwoord op te geven heb ik een artikel genaamd ‘An Archaeology of Yoga’ gebruikt. Dit artikel is geschreven door Thomas McEvilley en gepubliceerd door de Universiteit van Chicago:

Het begin

De eerst mogelijke archeologische aanwijzing voor een Yoga-positie komt vermoedelijk uit de historische plaats Mohenjo-daro, gelegen in het westen van Pakistan. Deze stad is circa 4500 jaar geleden bewoond door de Indusvallei-beschaving. De mensen uit de Indus vallei hadden een enorm geavanceerde stadscultuur opgebouwd. Zij dreven bijvoorbeeld ook handel met Sumerië in Mesopotamië. Ongeveer 600 jaar later, zo’n 3900 jaar geleden, is de stad verlaten. De ruïnes zijn al die tijd bewaard gebleven, want Mohenjo-daro was vergeten.
Fast-forward naar de moderne tijd: pas in de 1920’s is Mohenjo-daro herontdekt.

Het leven in mohenjo-daro

Mohenjo-daro was zeer geavanceerd voor zijn tijd! Deze stad had een muur, tempels, stenen huizen, badplaatsen en waterkanalen. Er is verder helaas niet super veel bekend over het leven van de mensen uit die tijd. Er zijn kleitabletten gevonden met inscripties, echter kunnen deze niet vertaald worden. Het schrift is onbekend. Wel zijn er aanwijzingen dat zij een actief religieus leven hadden. De mensen hielden vermoedelijk (sjamanistische) rituelen in dienst van verre voorlopers van Hindoeïstische goden. Dit zijn rituelen om de goden tevreden te stellen, bijvoorbeeld een vruchtbaarheidsritueel voor een goede oogst, of nieuw leven in het gezin.

De eerste yoga-positie?

In 1928-1929 werd een afdruk gevonden van een god-achtig persoon. Deze persoon heeft een helm met hoorns en is omringd door dieren. Bovendien zit deze persoon in een Yoga-achtige positie.
Men dacht eerst dat deze afbeelding een voorloper van de god Shiva moest voorstellen. Dieren omringen Shiva namelijk wel vaker op afbeeldingen. Over de identiteit van deze god-achtige bestaat al jaren discussie. Tegenwoordig is men het erover eens dat we het niet eens kunnen worden wie nou werkelijk afgbeeld is. Maar goed, waarom is deze afbeelding nog meer interessant?

Wat Thomas McEvilley opvalt is de positie van de benen, hakken en tenen van deze god-achtige. Kijk eens goed naar de opvallende houding: de knieën wijzen naar buiten en beneden. De hielen tegen elkaar gedrukt. De tenen gericht naar beneden. De armen uitgestoken en de handen rusten op de knieën.
Dit is namelijk niet de enige afdruk die deze specifieke positie aanneemt. McEvilley laat nog twee andere zegelafdrukken zien met precies dezelfde positie:

Deze afbeeldingen zijn van de god Shiva. Zoals jullie kunnen zien zijn dit twee andere afdrukken met precies dezelfde stand van de benen: Gebogen knieën naar buiten en beneden. Hakken tegen elkaar, tenen naar beneden. Armen gestrekt en handen die rusten op de knieën. Het gaat hier dus om een specifieke lichaamspositie, die belangrijk was voor het spirituele leven van deze mensen.

Voorloper van moderne yoga-positie?

Maar bewijst dit dat dat het om yoga-posities gaat? Hebben we dan niet meer bewijs nodig? Namelijk moderne yoga-posities die hierop lijken? Een goede vraag!
Deze posities lijken namelijk een voorloper te zijn van moderne yoga-posities, genaamd Molabandhasana en Goraksasana.

De omschrijving van Molabandhasana en Goraksasana is als volgt: “zit op de grond en breng je voetzolen in contact met elkaar. Houd met je handen de voeten bij elkaar. Kom naar voren, totdat je knieën de grond raken. Handen op de knieën of de grond. Houd je rug recht.” Het valt Thomas McEvilley op dat de beschrijving van deze moderne yoga-posities precies hetzelfde is als de posities op de antieke afbeeldingen. Het is daarom best aannemelijk dat het om een voorloper van een yoga-positie gaat!

Na mohenjo-daro?

Thomas McEvilley beschrijft dan dat deze Yoga-posities vaak worden beschreven in oude teksten in de eeuwen die volgen. Zo verschijnen beschrijvingen van deze positie in de Akaranga Sutra en Kalpa Sutra. Dit zijn twee religieuze werken uit India geschreven in 600 a 500 voor Christus. Daarna volgens beschrijvingen van deze positie in teksten van Vedisch Hindoeïsme, vroeg-Jainisme, vroeg-Boeddhisme en de Nath Siddhas.

Wat is de betekenis van deze yoga-positie?

In veel van deze teksten werd deze Yoga-positie beschreven als onderdeel van eeuwenoude vruchtbaarheidsrituelen, waarbij seksualiteit (en vruchtbaarheid) op de voorgrond stonden. Dit waren uitgebreide ceremonies en rituelen, waarin niet alleen lichaamshoudingen werden aangenomen, maar ook offers gebracht werden en de goden werden toegezongen. Uit een van deze teksten blijkt dat zelfs de Buddha, voor zijn verlichting, had deelgenomen aan een dergelijk ritueel (Majhima Nikaya I. 78-79).

Vermoedelijk stonden eerst vruchtbaarheid en seksualiteit op de voorgrond binnen Yoga. Vruchtbaarheidsrituelen zijn immers terug te voeren tot in de prehistorie. Totdat circa 3500 jaar geleden een nieuwe ‘innerlijke’ stroming ontstond met de komst van het Vedisch Hindoeïsme & Brahmanen en uiteindelijk ook Boeddhisten & Jaïnisten. In deze nieuwe stromingen begon de nadruk meer te liggen op het innerlijke en meditatie, in plaats van het lichamelijke en seksuele. Lees ook mijn artikel over het ontstaan van meditatie voor meer informatie.

Lichamelijk naar innerlijk

Yoga transformeerde dus naar een spiritueel hulpmiddel. Een manier om met je lichaam je geest te zuiveren. Het ‘innerlijke’ Yoga kreeg wereldwijd uiteindelijk de overhand, maar het ‘lichamelijke’ Yoga bestaat nog steeds in sommige delen van India. Zo was er een grafsteen gevonden in 1800 uit Madhya Pradesh (centrale provincie uit India), waarop dezelfde Yoga-positie was afgebeeld. Ditmaal was het echter geen god-achtige, maar een echtpaar in een slaapkamer met traditionele vruchtbaarheidsattributen (wijn, vlees, vis, gedroogde bonen, graan). Drie keer raden waarvoor zij dit tantrische ritueel wilden gebruiken.

Precieze herkomst onduidelijk

Kortom, Yoga is duizenden jaren oud en heeft een enorme ontwikkeling doorgemaakt, die niet in een rechte lijn te volgen is. Wel ontstond er een duidelijk verschil in focus toen het innerlijk belangrijker werd dan het lichamelijke. Beiden stromingen bestaan echter nog steeds naast elkaar. De ontwikkeling van Yoga is uniek voor India, maar sjamanistische invloeden uit de vroege prehistorie, zoals vruchtbaarheidsrituelen, doen vermoeden dat voorlopers van Yoga nog vele malen ouder zijn dan nu aangetoond kan worden.

Mvg,

Fons.

Referenties

[1] T. McEvilley, An Archaeology of Yoga, Anthropology and Aesthetics, Spring, 1981, No.1, pp. 44-77 (accessed via JSTOR on https://www.jstor.org/stable/20166655)